Endometrioza është një sëmundje e karakterizuar nga prania e endometrit, indi që rreshton zgavrën e mitrës, në vende jonormale.
Mund të flasim për:
- Endometrioza e jashtme, kur këto vende janë të jashtme të mitrës (vaginë, trakti urinar, vezoret, zorrët);
- Endometrioza e brendshme, kur endometriumi rritet në zonat e mitrës ku normalisht nuk duhet të gjendet, siç është pjesa muskulare e organit (adenomioza);
- Endometrioza ekstra-pelvike kur sëmundja shfaqet jashtë legenit, siç është indi që mbulon mushkëritë (pleurë).
Vlerësohet se 10-15% e grave vuajnë nga endometrioza; kjo është në fakt një nga patologjitë gjinekologjike më të shpeshta, veçanërisht tek gratë e moshës së lindjes së fëmijëve dhe me incidencën më të lartë midis 25 dhe 35 vjeç. Në adoleshencë dhe pas menopauzës sëmundja është mjaft e rrallë.
Shkaqet:
Deri më sot, shkaqet e endometriozës nuk dihen ende plotësisht. Me kalimin e viteve, mjekët dhe studiuesit kanë zhvilluar teori të ndryshme që mund të shpjegojnë rritjen e endometriumit në zona jonormale, por asnjëra prej tyre nuk është në gjendje të shpjegojë të gjitha manifestimet e mundshme të endometriozës. Megjithatë, teoria më e pranuar është ajo e menstruacioneve retrograde. Në prani të fluksit menstrual, pjesë të vogla të endometrit do të lëviznin mbrapsht drejt tubave fallopiane dhe më pas do të implantoheshin në vende të ndryshme nga zgavra e brendshme e mitrës. Sipas disa ekspertëve, të gjitha gratë në moshë të lindjes janë të prekura nga menstruacionet retrograde; vetëm në disa, megjithatë, për shkak të problemeve hormonale, defekteve imune ose predispozicionit gjenetik, indi endometrial do të kishte aftësinë të implantohet jashtë vendit të origjinës.
Simptomat:
Gjatë ciklit menstrual (që në përgjithësi zgjat 28 ditë), endometriumi stimulohet nga hormonet ovarian dhe gradualisht trashet. Kjo trashje mund të:
- Jetë funksionale për të akomoduar vezën e fekonduar dhe për të implantuar një shtatzëni;
- Çojë në menstruacione (kur shtatzënia nuk ndodh, endometriumi shpërthen dhe indet nxirren nga vagina me menstruacione).
Edhe endometriumi që implantohet në vende jonormale pëson të njëjtat stimuj hormonalë si ai që mbulon muret e mitrës gjatë menstruacioneve. Ndryshe nga ajo që ndodh me menstruacionet, megjithatë, gjaku që vjen nga zonat e prekura nga endometrioza nuk është në gjendje të largohet nga trupi dhe tenton të grumbullohet duke rezultuar në inflamacion dhe ndonjëherë edhe në kiste dhe ngjitje (formim i indit mbresë që normalisht bashkon pjesët e një organi të shkëputur nga njëri tjetrin).
Në rreth 25% të rasteve kjo gjendje është asimptomatike dhe gratë që vuajnë prej saj nuk e kuptojnë. Në rastet e mbetura, sëmundja mund të shfaqet qartë, duke u bërë mjaft invaliduese. Simptomat më tipike dhe më të shpeshta të endometriozës janë:
- Dhimbje difuze të legenit, kronike (që zgjasin më shumë se 6 muaj) dhe akute (që zgjasin 2-3 muaj;
- Dhimbje të forta gjatë ciklit menstrual (dismenorrea);
- Dhimbje gjatë marrëdhënieve seksuale (disparenuia);
- Problemet e rektumit, d.m.th. ndjenja e shkarkimit kur nuk ju nevojitet dhe siklet në ulje;
- Steriliteti, i cili në përgjithësi ndodh kur endometrioza dëmton vezoren, ose kur ndryshon marrëdhëniet, funksionale deri në konceptim, midis vezores dhe tubave fallopiane.
Diagnoza:
Për një diagnozë efektive të endometriozës është e rëndësishme para së gjithash t’u kujtoni grave që të kontaktojnë gjinekologun e tyre në rast dhimbjeje të dyshimta. Një cikël menstrual tepër i dhimbshëm, për shembull, ose prania e dhimbjes së vazhdueshme gjatë marrëdhënieve seksuale (veçanërisht nëse lind pas periudhave të mungesës së dhimbjes) nuk janë kushte normale.
Përveç ekzaminimit klinik, diagnoza e endometriozës mund të bëhet përmes:
- Ultratinguj transvaginal;
- MRI e zonës së legenit;
- Laparoskopia. Ky është padyshim testi më funksional diagnostik për diagnostikimin e endometriozës, sepse mundëson identifikimin edhe të nyjeve endometriotike shumë të vogla. Laparoskopia shpesh shoqërohet me biopsi dhe analiza histologjike të indit endometrial.
Mjekimi:
Në format e lehta të endometriozës preferohet të pritet evolucioni në 6-12 muajt në vijim, pasi është i mundur edhe shërimi spontan. Në rastet e tjera planifikohet një terapi e cila mund të jetë farmakologjike ose kirurgjikale.
Zgjedhja e trajtimit varet nga tre faktorë: ashpërsia e sëmundjes, dëshira e pacientit për amësi dhe mosha.
- Terapia me ilaçe përfshin ilaçe kundër dhimbjeve dhe terapi hormonale.
- Terapia kirurgjikale konservative kryhet duke përdorur teknikat e laparoskopisë dhe konsiston në shkatërrimin e lezioneve më të vogla endometriotike dhe në heqjen edhe të endometriomave më të mëdha.
- Terapia kirurgjikale (heqja e mitrës ose vezoreve) është zgjidhja terapeutike e indikuar për gratë me endometriozë të rëndë, të cilat dhe nuk duan të kenë pasardhës dhe që nuk i përgjigjen terapisë me ilaçe.